دانشمندان سرانجام دريافتند چرا دندان‌هاي عقل در بزرگسالي ظاهر مي‌شوند

ما انسان‌ها ازنظر رشد و بزرگ‌شدن، به‌آرامي پيش مي‌رويم و عجله‌اي نداريم. در ميان كپي‌هاي بزرگ، فقط شامپانزه‌ها بين مراحل مهم رشد چندين سال فاصله مي‌اندازند. حتي شامپانزه‌ها نيز هنگامي كه ازنظر جنسي به بلوغ كامل مي‌رسند، مجموعه كامل دندان‌هاي خود را دارند؛ اما چند دندان آخر انسان خردمند ديرتر درمي‌آيد.

حل معماي اين دندان‌هاي آسياب بزرگ (دندان‌هاي مولر) دشوار است؛ در حالي‌كه پيدايش آن‌ها نقش مهمي در دنبال‌كردن تغييرات تكاملي ما دارد. باوجوداين، پژوهشگراني از دانشگاه آريزونا در ايالات متحده فكر مي‌كنند ممكن است پاسخ اين معما را پيدا كرده باشند. هالسكا گلواكا، نويسنده اصلي مقاله‌ي جديد مي‌گويد:

يكي از اسرار توسعه زيستي انسان اين است كه چگونه تقارن دقيق ميان پيدايش دندان‌هاي آسياب بزرگ و تاريخچه زندگي اتفاق افتاده است و چگونه تنظيم مي‌شود.

گلواكا با كمك گري شوارتز، ديرينه انسان‌شناسي از مؤسسه منشأ انسان دانشگاه آريزونا، نمونه‌هايي از جمجمه‌هاي مختلف را جمع‌آوري كرد تا روند رشد آن‌ها را مقايسه كند. پژوهشگران با تبديل استخوان‌ها و دندان‌هاي ۲۱ گونه از نخستي‌ها به مدل‌هاي سه‌بعدي، متوجه شدند كه زمان‌بندي پيدايش دندان‌هاي آسياب بزرگ بالغ ما با تعادل ظريف بيومكانيك در جمجمه‌ي در حال رشد ما ارتباط نزديكي دارد.

فرم‌هاي بالغ دندان‌هايي كه از آن‌ها براي خُردكردن غذاي خود استفاده مي‌كنيم، معمولا در سه مرحله (درحدود ۶ و ۱۲ و ۱۸ سالگي) از لثه‌ي ما خارج مي‌شوند. نخستي‌هاي ديگر زودتر دندان‌هاي مولر خود را به‌دست مي‌آورند. با وجود شباهت‌هاي ما در مراحل رشد، شامپانزه‌ها دندان‌هاي مولر خود را در سنين ۳ و ۶ و ۱۲ سالگي به‌دست مي‌آورند. آخرين دندان‌هاي مولر بالغ بابون زرد در ۷ سالگي ظاهر مي‌شود و ميمون رزوس همه را تا ۶ سالگي به‌دست مي‌آورد.

يكي از عوامل مهم محدودكننده زمان پيدايش دندان‌ها فضا است. اگر فك به‌اندازه كافي براي مجموعه دنداني فرد بزرگسال بزرگ نباشد، تلاش براي جادادن آن‌ها فايده‌اي ندارد. انسان‌ها فضاهاي دهاني زيادي ندارند و دندان‌هاي عقل نهفته مشكلي بزرگي براي گونه‌ي ما است؛ اما اين امر توضيح نمي‌دهد كه چرا آن‌ها در زندگي ما خيلي دير ظاهر مي‌شوند يا چرا دندان‌هاي آخري موجب مشكل مي‌شوند.

فقط وجود فضايي خالي براي رشد يك دندان موجب نمي‌شود كه ظاهرشدن دندان در آن محل اتفاق خوبي باشد. دندان‌ها به‌تنهايي عمل جويدن را انجام نمي‌دهند. عضلات و استخوان‌هاي زيادي وجود دارد كه از دندان‌ها حمايت مي‌كند و موجب فشار كافي مي‌شوند كه دندان‌ها بتوانند بدون خطر و ايمن غذاهاي ما را پاره و خرد كنند. اين ايمني‌اي است كه به‌نظر مي‌رسد پشت‌صحنه‌ي رشد دندان ديررس ما باشد. شوارتز مي‌گويد:

آرواره‌هاي ما احتمالا به‌علت تاريخچه زندگي كُند ما، به‌آهستگي رشد مي‌كنند و در تركيب با چهره‌هاي كوچك ما، تأخيري ايجاد مي‌شود تا فضايي دردسترس قرار گيرد كه ازنظر مكانيكي ايمن باشد و اين امر به ديردرآمدن دندان‌هاي مولر ما منجر مي‌شود.

دندان‌هاي مولر عقبي در نخستي‌ها درست درمقابل دو مفصل فكي گيجگاهي قرار دارند كه باهم لولايي را بين آرواره و جمجمه تشكيل مي‌دهند. اين دو محور برخلاف مفاصل ديگر بدن بايد در هماهنگي كامل با يكديگر عمل كنند. آن‌ها بايد نيروي مناسبي نيز به يك يا چند نقطه وارد كنند تا عمل جويدن و گازگرفتن ممكن شود.

در بيومكانيك، اين فرايند سه‌نقطه‌اي طبق اصول «مدل سطح محدود» كنترل مي‌شود. اگر دنداني در نقطه اشتباه قرار گيرد، تحمل نيروهاي توليدشده با اين مدل مي‌تواند براي آرواره‌اي كه به‌اندازه كافي بزرگ نيست، دشوار و عواقب بدي داشته باشد.

براي گونه‌هايي كه آرواره‌هاي بلندتري دارند، زمان لازم تا جمجمه ساختار مناسبي براي دندان‌هاي نزديك لولا ايجاد كند، نسبتا كوتاه است. بااين‌حال، انسان‌ها با چهره‌هاي صاف‌تر اين بخت را ندارند و بايد منتظر بمانند تا جمجمه آن‌ها به‌حدي رشد كند كه نيروي واردشده بر هر مجموعه از دندان‌هاي مولر بالغ به آرواره درحال رشد آسيبي وارد نكند.

مطالعه جديد نه‌تنها راه جديدي براي ارزيابي مشكلات دنداني مانند دندان‌هاي مولر نهفته ارائه مي‌دهد؛ بلكه مي‌تواند به ديرينه‌شناسان كمك كند تا تكامل فك‌هاي منحصربه‌فرد ما را در ميان اجداد ما بهتر درك كنند. گلواكا گفت:

اين مطالعه لنز جديدي قدرتمندي ارائه مي‌دهد كه ازطريق آن مي‌توان پيوندهاي ميان رشد دندان و رشد جمجمه و پروفايل‌هاي بلوغ را بررسي كرد.

اين پژوهش در مجله Science Advances منتشر شده است.